Św. Jacek Odrowąż

Jacek Odrowąż

Św. Jacek Odrowąż

(ok. 1183-1257)

Urodził się w 1183 bądź 1185 w Kamieniu Śląskim w szlacheckiej rodzinie herbu Odrowąż. Nauki pobierał w Krakowie, a następnie w Paryżu i Bolonii. Po przyjęciu święceń kapłańskich i odbytych studiach zagranicznych został kanonikiem kapituły katedralnej w Krakowie. Wówczas biskupem diecezji krakowskiej był jego stryj Iwo Odrowąż. W 1220 r., podczas pobytu w Rzymie ze swoim stryjem miał być świadkiem głośnego wskrzeszenia z martwych Napoleona, siostrzeńca kardynała Stefana z Fossanuova, dokonanego przez św. Dominika.  To pod wpływem tego wydarzenia miał wstąpić do założonego przez niego Zakonu Braci Kaznodziejów. Według tradycji to właśnie od św. Dominika otrzymał habit dominikański. W klasztorze Santa Sabina na Awentynie w Rzymie znajduje się cela, w której mieszkał pierwszy polski dominikanin.

W 1222 r. następca św. Dominika, bł. Jordan z Saksonii wysłał Jacka z kilkoma braćmi celem zakładania klasztorów w Królestwie Polskim. Jacek założył m.in. klasztory w Fryzaku w Austrii, Krakowie, Gdańsku i Kijowie na Rusi Kijowskiej. Prowadził rozległą pracę misyjną. Starsza tradycja dominikańska (głównie w Polsce) przypisywała mu nawet pracę na Dalekim Wschodzie. Wiadomo jednak, że ewangelizował Prusy i Ruś (tereny, które dzisiaj w większości należą do Ukrainy). Zmarł w 15 sierpnia 1257 r. w Krakowie.

Ciało Jacka zostało pochowane pod kościołem. Od początku do jego grobu pielgrzymowali wierni, co świadczyło o cieszący się wśród nich kulcie pierwszego dominikanina polskiego. Możliwe, że już wówczas rozpoczęto spisywanie cudów doznanych za jego wstawiennictwem. Jednak dopiero w połowie XIV w. dominikanin krakowski lektor Stanisław spisał jego żywot i cuda. Zapewne dzieło to powstało z zamiarem wyniesienia Jacka na ołtarze. Ostatecznie jego kanonizacja nastąpiła dopiero 17 kwietnia 1594 r. w Rzymie. Uroczystości kanonizacyjne w Krakowie miały miejsce w roku następnym. Wówczas rozpoczęto budowę nowej kaplicy mu dedykowanej, która powstawała w miejscu celi, w której św. Jacek żył i zmarł. W kaplicy tej złożono również jego doczesne szczątki w specjalnie przygotowanym do tego sarkofagu. Po kanonizacji jego kult szybko wyszedł poza Polskę. Zakon Kaznodziejski ogłosił go patronem misji dominikańskich. Przygotowana przez Seweryna z Lubomli (promotora kanonizacji) w języku łaciński książka o żywocie i cudach świętego szybko została przetłumaczona nie tylko na język polski, ale również hiszpański i włoski, a nawet portugalski. Imię Jacka (Hyacinthus) szczególnie popularne było na terenach misyjnych Dalekiego Wschodu i Ameryki Łacińskiej. Warto też podkreślić, iż św. Jacek jest jedynym świętym Polakiem, którego figura jest uwieńczona na kolumnadzie Berniniego okalającej Plac Świętego Piotra w Rzymie.

W ikonografii św. Jacek jest przedstawiany przede wszystkim z figurą Matki Bożej i monstrancją z Najświętszym Sakramentem. Oba te przedmioty stały się jego atrybutami, które najczęściej możemy spotkać w wizerunkach św. Jacka. Nawiązują one do legendy, według której św. Jacek podczas najazdu mongolskiego w Kijowie, uciekając przed napastnikami z płonącego miasta, zabrał ze sobą Najświętszy Sakrament, ratując go przed profanacją. Wychodząc ze świątyni usłyszał głos: „Jacku, zabierasz syna, a zostawiasz Matkę?”. Głos ten pochodził z kamiennej figury Matki Bożej, która była dosyć znacznych rozmiarów. Zakonnik przekonywał, że figura jest zbyt ciężka, aby mógł ją unieść. Wówczas otrzymał zapewnienie, że zdoła ją udźwignąć. I rzeczywiście wyniósł ją i Najświętszy Sakrament z płonącego Kijowa. Poza tym najważniejszymi atrybutami (często występującymi razem, chociaż można spotkać je oddzielnie), Jacek przedstawiany jest z aniołem. Nawiązuje to do podania, że w chwili śmierci dominikanina bł. Bronisława, norbertanka (czasami uważana wręcz za siostrę) widziała jego duszę unoszoną przez anioła do nieba. W końcu św. Jacek przedstawiany jest z różańcem, nawiązując do tradycji zakonnej, że modlitwa różańcowa ściśle związana jest z zakonem dominikańskim. W tradycji polskiej, jego pojawienie się na terenie Polski przypisuje właśnie św. Jackowi.

Bibliografia:

  • Lubomelius Severinus, De vita, miraculis et actis canonisa-tionis Sancti Hyacinthi confessoris Ordinis Fratrum Praedicatorum libri quattuor, Rome, 1594.
  • Cybo Ghisi I., Vita e miracoli di san Giacinto confessore dell'Ordine de predicatori, Vérone 1594.
  • Baldi M., Della vita, miracoli, & canonizatione di San Giacinto Pollaco dell'ordine di San Domenico, Venise 1594.
  • Mariz de Coimbra Pedro de, Vida, Milagres e Canonizacao de San Hyacintho da Ordem Dos Pregadores, composta, Lisbon 1611 (współczesne wydanie: Lisbon 1965).
  • De vita et miraculis sancti Iacchonis (Hyacinthi) Ordinis Fratrum Praedicatorum auctore Stanislao lectore Cracoviensi eiusdem Ordinis, ed. L. Ćwikliński, Lwów 1884 (Monumenta Poloniae Historica, 4).
  • Chrzaszcz I., Drei schlesische Landesheilige: der heil. Hyacinth, der selige Ceslaus, und die selige Bronislawa, Breslau 1897.
  • Flavigny C. de, S. Hyacinthe et ses compagnons, Paris 1899.
  • Flavigny M. A. de, Saint Hyacinthe e I suoi tempi: VII centenario della morte, 1257–1957, Rome, 1957.
  • Woroniecki J., Święty Jacek Odrowąż i sprowadzenie Zakonu Kaznodziejskiego do Polski, Katowice 1947 (wyd. 2: Kraków–Katowice 2007).
  • Flavigny M. A. de, San Giacinto e I suoi tempi: VII centenario della morte, 1257–1957, Roma 1957.
  • Loenertz J.-R., La vie de S. Hyacinthe du lecteur Stanislas envisagée comme source historique, „Archivum Fratrum Praedicatorum”, 22 (1952), s. 294–316.
  • Loenertz J.-R., La vie de S. Hyacinthe du lecteur Stanislas, envisagée comme source historique, „Archivum Fratrum Praedicatorum”, 27 (1957), s. 5–38.
  • The popularity of the images of Saint Hyacinth outside of Poland, especially in Italy, was discussed by P. Birkner, „Beiträge zur Ikonographie des hl. Hyazinth”, „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte”, 16 (1958), s. 111–136.
  • Sossalla J., Zobrazowanie św. Jacka we Włoszech jako wyraz jego kultu w Italii’, „Wiadomości Urzędowe Diecezji Opolskiej”, 1975, nr 9, s. 284–287.
  • Semblanzas de misioneros: Jacinto de Polonia, Pedro de Còrdoba, Antonio Montesimo, Bartolomé de las Casas, Lucas del Edpíritu Santo, Francisco de Capillas, Vallentín de Berrio Ochoa, Pío Aza, Ascensíon Nicol, José Alvarez, Caleruega 1985 (Familia Dominicana, 2).
  • S. Zamboni, La pala di San Giacinto di Ludovico Carracci e la capella della Natio Polonorum nella chiesa di San Domenico in Bologna, [w:] Atti del convegno Italo-Polacco ‘Viaggi in Italia e viaggi in Polonia’ organizzato dall’Istituto di Storia dell’ Arte, Università Jagellonica di Cracovia dal 19 al 20 ottobre 1992 in occasione del cinquentesimo anniversario della scoperta dell’America, ed. D. Quirini-Popławska, Kraków 1994 („Zeszyty Naukowe UJ. Praca Historyczne”, 110), s. 109–128.
  • Spież J.A., Święty Jacek Odrowąż, Kraków 2007.
  • Święty Jacek Odrowąż. Studia i źródła: skarby dominikańskie, red. M. Zdanek, Kraków 2007 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, 2).
  • Fusco B., Ikonografia św. Jacka w dziełach wielkich mistrzów malarstwa włoskiego, [w:] Światło ze Śląska. 750. rocznica śmierci św. Jacka, ed.  B. Pietyra, K. Kukowka, Katowice 2007, s. 127–149.
  • Fusco B., Modelli iconografi ci giacintani nelle pale d’altare in Italia fra tardo manierismo e la prima età baroca, [w:] Seminatore della parola. San Giacinto Odrowąż apostolo del Nord Europa, ed. by R. Fusco, A. Nocoń, Todi 2009, s. 51–89.
  • Św. Jacek Odrowąż – Apostoł Północnej Europy: międzynarodowe sympozjum, Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu "Angelicum", Aula Jana Pawła II, Rzym, 16 października 2007 r., red. A. Nocoń, A. Wuwer, Roma–Katowice 2012.
  • Lepacka A. M., Ilustrowany żywot świętego Jacka Odrowąża Federica Zuccariego w bazylice św. Sabiny na Awentynie, [w:] Św. Jacek Odrowąż – Apostoł Północnej Europy. Międzynarodowe sympozjum, Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu “Angelicum”, Aula Jana Pawła II, Rzym, 16 października 2007 r., ed. A. Nocoń, A. Wuwer, Katowice, 2012, s. 125–144.
  • M. Hankus, Uroczystości ku czci św. Jacka w Lizbonie w roku 1594 według relacji Pedro de Mariza, [w:] Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, ed. A. Markiewicz, M. Szyma, M. Walczak Kraków 2013 (Studia i źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, 13), s. 641–653.
  • Wiater E., Wierny pies Pański. Biografia św. Jacka Odrowąża, Kraków 2015.
  • Zajchowska A., Medieval Hagiography of St. Hyacinth, [w:] Les saints et leur culteen Europe centrale au Moyen Âge (XIe-début du XVIe siècle), ed. par M.-M. de Cevins, O. Marin, Turnhout (Belgium) 2017 (Hagiologia, 13), s. 195–209.
  • Walczak M., Between the Eternal City and Cracow. On the Origins of the Iconography of Saint Hyacinth of Poland (d. 1257), „Artibus et Historiae”, 78 (2018), s. 325–357.
  • Święty Jacek. Życie i cuda. Źródła z tradycji dominikańskiej, wyboru dokonał T. Gałuszka, wstępem opatrzyła E. Wiater, Poznań 2021.