Tomasz de Vio Kajetan

Tomasz de Vio Kajetan, kardynał

(1469-1534)

Giacomo de Vio urodził się w 20 lutego 1469 r. w Gaecie we Włoszech. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Już we wczesnym dzieciństwie był pobożny i lubił się uczyć. Do zakonu dominikanów wstąpił w rodzinnej miejscowości w 1484 r. Przyjął zakonne imię Tomasz (Tommaso). Studia filozoficzne i teologiczne pobierał w Neapolu, Bolonii i Padwie. 19 marca 1492 r. uzyskał tytuł lektora św. teologii. Był magistrem braci studentów. Był profesorem teologii na uniwersytetach w Padwie i Rzymie. Swoimi wykładami i pismami zaczął przyciągać studentów. Znaczną sławę naukową przyniosła mu publiczna debata z Pico della Mirandola (1463–1494), która miała miejsce podczas kapituły generalnej zakonu w Ferrarze w 1494 r. Dzięki niej otrzymał też tytuł magistra św. teologii. Przez następne kilka lat wykładał Summę św. Tomasza z Akwinu w Brescii i Pawii. W 1501 r. został mianowany prokuratorem generalnym zakonu, ponadto objął katedrę filozofii i egzegezy na Uniwersytecie La Sapienza.

W 1507 r., po śmierci mistrza generalnego dominikanów, został wikariuszem generalnym zakonu, a rok później wybrano go na kolejnego generała zakonu kaznodziejskiego. Urząd ten pełnił przez następne 10 lat. Wtedy też był doradcą papieży. W 1511 r. na Soborze w Pizie zaangażował się w obronę praw papieskich, występując przeciwko Jacquesowi Almainowi (1480–1515) z uniwersytetu paryskiego. W wyniku jego interwencji prace tego paryskiego profesora teologii zostały spalone na rozkaz francuskiego króla Ludwika XII. W 1517 r. Papież Leon X mianował go kardynałem, a w 1518 r. został arcybiskupem Palermo, rok później mianowano go arcybiskupem Gaety.

W 1518 roku kard. Tomasz de Vio został wysłany do Niemiec w roli legata papieskiego, aby uczestniczyć w wyborze Karola V Habsburga na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podczas pobytu w Niemczech próbował powstrzymać rodzącą się protestancką Reformację i bezskutecznie namawiał Marcina Lutra do wycofania niektórych swoich tez i pozostania wiernym nauce Kościoła katolickiego. W 1519 r. wrócił do Rzymu i z woli Papieża prowadził przesłuchanie Marcina Lutra.

Papież doceniając mądrość kardynała, powierzył mu sprawę króla angielskiego Henryka VIII, który chciał otrzymać od Stolicy Apostolskiej unieważnienie swojego związku małżeńskiego z Katarzyną Aragońską. 23 marca 1534 r. na uroczystym konsystorzu Klemensa VII Tomasz de Vio ogłosił ostateczne zdanie o ważności tego małżeństwa, odmawiając angielskiemu władcy rozwodu. Był to ostatni akt publiczny w życiu tego dostojnika kościelnego, ponieważ zmarł w tym samym roku (10 sierpnia) i został pochowany, jak prosił, w skromnym grobowcu w przedsionku kościoła Santa Maria sopra Minerva. W powszechnej opinii jego współczesnych, gdyby żył, byłby następcą Klemensa VII na tronie papieskim.

Tomasz de Vio, zwany jako kardynał Kajetan, został opisany jako mały w ciele, ale gigantyczny w intelekcie. We wszystkich swoich różnorodnych i pracowitych urzędach nigdy nie zaniedbywał codziennych studiów i pisania, ani nie zawiódł w praktykach życia zakonnego. Spokojnie i bez lęku stawiał czoła trudnym problemom swoich czasów i usiłował poprzez naukę, takt i dobroczynność uspokoić wrogie umysły, odciągnąć błądzących, powstrzymać falę herezji i zapobiec schizmie. Papież Klemens VII nazywał go „lampą Kościoła” (Lucerna Ecclesiae).

W teologii Kajetan jest słusznie zaliczany do czołowych obrońców i propagatorów szkoły tomistycznej. Jego największym dziełem są jego komentarze do Summa Theologica Akwinaty, powstałe w latach 1507–1522. Dominikanin, a następnie kardynał bronił w nich nauk św. Tomasza przed atakami bł. Jana Dunsa Szkota (1266–1308). W trzeciej części omówił aberracje reformatorów, zwłaszcza Lutra.

Dużym zainteresowaniem cieszy się portret Kajetana, jedyny znany, niedawno odkryty przez dominikanina Père Berthier w zbiorze notabli reformacji, należącym do hrabiego Krasińskiego z Warszawy.

W medalionie limskim kardynał Tomasz Kajetan przedstawiony jest w stroju kardynalski, a w ręku trzyma książkę, na znak wielkiej liczy dzieł, które po sobie zostawił. Podobnie jak w wizerunkach pozostałych kardynałów, tutaj również po bokach znajdują się aniołowie, którzy trzymają atrybuty, należące do osób posiadający godność kardynalską – kapelusz i krzyż.

Bibliografia:

  • Limbourg M., Kardinal Kajetan, „Zeitschrift für katholische Theologie”, 4 (1880), nr 2, s. 239–279.

  • Cossio A., Il Cardinale Gaetano e la Riforma, Cividale 1902.

  • Allaria G., Tommaso De Vio: cardinale Gaetano, Gaeta, La Poligrafica, 1969.

  • Cajetan Responds A Reader in Reformation Controversy, ed. J. Wicksm Washington 1978.

  • Wicks J., Cajetan und die Anfänge der Reformation, Münster 1983 (Katholisches Leben und Kirchenreform im Zeitalter der Glaubensspaltung, 43).

  • Özen A., Luther und Cajetan in Augsburg 1518, Göttingen 1992.

  • Izbicki Th. M., Cajetan’s Attack on Parallel’s Between Church and State, „Cristianesimo nella storia”, 29 (1999), s. 81–89.

  • Horst U., Juan de Torquemada und Thomas de Vio Cajetan. Zwei Protagonisten der päpstlichen Gewaltenfülle, Berlin 2012.
  • Cajetan und Luther. Rekonstruktion einer Begegnung, hrsg. M. Siebeck, M. Basse, M. Nieden, Tübingen 2021 (Studies in the Late Middle Ages, Humanism and the Reformation, 124)